Ailelerin mükemmeliyetçi ya da otoriter yaklaşımlarından akran anlaşmazlığına kadar birçok faktör çocuklarda tiklere neden olabiliyor. Peki kaç çeşit tik vardır? Bu sorun zamanla düzelir mi? Ne zaman tedavi edilmelidir?
Dr. Muhammed Mehtar
İşte Çocuk ve Ergen Psikiyatristi Dr. Muhammed Mehtar’ın bu sorularıma verdiği yanıtlar:
Bu yaşlara dikkat
Tik, yaygın bir şekilde çeşitli tanımlamalar için anlamı dışında kullanılan bir terimdir… Kimi zaman birinin gıdıklanması sonucunda vücudunu oynatması için kimi zaman takıntıyı (kompülsiyon-zorlantı) açıklamaya çalışırken kimi zaman bir alışkanlığı (tırnak yeme, parmak emme) tanımlamak için yanlış bir şekilde kullanılır. Tik kelimesi sıklıkla ataklar halinde ortaya çıkan, zaman içerisinde artış ve azalış gösteren motor hareket ve/veya ses için kullanılmaktadır. Bu hareketler/sesler ani, hızlı ve istem dışı gelişen, tekrarlayıcı ve ritmik olmayan bir şekilde ortaya çıkmaktadır. Tikler tipik olarak, şiddet, yoğunluk ve sıklık açısından artıp azalan bir seyir izler, özellikle 10-12 yaşları arasında bu dalgalanmanın en hızlı düzeyde olduğu bilinir. Tikler şöyle sınıflandırılabilir…
■ Basit hareketsel (motor) tikler çoğunlukla 1 saniyeden kısa süren ve genelde tek kas grubunun hızlı, amaçsız ve tekrarlayıcı bir şekilde kasılması durumudur. Sırasıyla göz, kafa, omuz, ağız, ve el bölgesinde görülür. (Örneğin göz kırpma, boyun sıkma, baş sallama ya da ağız hareketleri…)
■ Basit sese dayalı (vokal) tikler hece şeklinde olmayan sesler çıkartma durumudur. (Örneğin boğaz temizleme, öksürme, havlama, homurdanma, burun çekme…)
■ Karmaşık hareketsel (motor) tikler basit olanlara göre daha yavaş tiklerdir. En çok kendi vücuduna veya başkasına dokunma ya da vurma, zıplama, şeklindedir.
■ Karmaşık sese dayalı (vokal) tikler daha anlaşılabilir, hecelere dayanan sözcükler, cümleleri tekrarlamak şeklindedir.
KENDİLİĞİNDEN DÜZELİR Mİ?
Stres, kaygı, uykusuzluk, kahve-kola gibi uyarıcı maddelerin tüketimi, sıcaklık, ve yorgunluk gibi etkenler tikleri artırırken; gevşeme, dikkatin arttığı durumlar, özellikle iyi motor hareketler gerektiren durumlar (müzik aleti çalmak, yüksek sesle okumak, dans etmek veya spor yapmak) tikleri bastırmaktadır. Çocuklar büyüdükçe tiklerini bastırma yetenekleri de gelişmekte ve geçici olarak tiklerini kontrol edebilirler. Tikler çocuklara damgalanma, dışlanma, mutsuzluk ve keyifsizlik, özgüven eksikliği ve kaygı gibi başka pek çok sorun yaşatabilir.
NE ZAMAN TEDAVİ GEREKİR?
Ergenliğin sonuna doğru tiklerin hem şiddetinde hem sıklık ve seyirde azalma gösterdiği bilinir ve çoğunda kaybolur fakat bazen erişkinlik boyunca devam ettiği görülmüştür. Tiklerin doğası nedeniyle beyin gelişimi etkileyen tüm faktörlerin belirlenmesi ve eşlik eden başka durumların olup olmadığı ayrıntılı bir şekilde değerlendirilmesi tedavi planlaması ve süreci açısından büyük önem kazanır. İlk değerlendirmenin ve takibin bir çocuk ve ergen ruh sağlığı uzmanı tarafından yapılması uygun olacaktır. Tiklerin bireyin günlük yaşantısının bozacak şiddette olduğu durumlarda uygun ilaç tedavisi eklenmesi şart olabilir.